اعتماد اجتماعی به مدیریت شهری و عوامل مؤثر بر آن

با توجه به مندرجات جدول2، میزان اعتماد شهروندان در شاخصهای 5 گانه مورد بررسی در سطح ضعیف است ( با توجه به میانگین کمتر از 8/2 در هریک از شاخصها)؛ بنابراین میتوان گفت میزان اعتماد شهروندان به مدیریت شهری تهران در سطح پایینی قرار سایت businesset دارد. با توجه به اینکه پرسشنامه مورد ­استفاده در این پژوهش از طیف 5 درجهای لیکرت تشکیل شده است، بنابراین در این طیف ضعیف: ( 7/2-1) ، متوسط: (5/3- 8/2) و مطلوب: (5- 6/3) می باشد. برای سنجش روایی یا اعتبار پرسشنامه پس از رفع ایرادات اولیه، با استفاده از روش اعتبار محتوا، پرسشنامه نهایی بین 30 نفر از کارشناسان و اساتید ارائه شد و نظرات کارشناسی آنان نیز در پرسشنامه اعمال گردید تا از نظر روایی، ایرادات احتمالی رفع گردد. در اینجا به برخی از الزامات بسترساز در راستای ایجاد اعتماد اجتماعی در جامعه اشاره مینماییم: تأمین منابع و امکانات اولیه زندگی، گسترش زمینههای شبکه ارتباطی بین مردم، ایجاد حس تعلق جمعی، ایجاد عدالت توزیعی در جامعه، ارزیابی مثبت از وضعیت اجتماعی و اخلاق جامعه و ضمانت اجرایی قانون.

در نتیجه این تغییرات شورای شهر عمدتاً به صورت نهادی با وظایف فرهنگی و اجتماعی درمیآید و در حوزه مدیریت شهری فقط محدوده شهرداری را بر میگیرد؛ همین اختیارات نیز با مداخلات برخی از مسئولان وزارت کشور و مسکن و شهرسازی غیر مؤثر است. بنابراین به دلیل وجود برخی از مؤلفهها، نظیر ناشناختگی و پیشبینیناپذیری کنشهای انسانی، لزوم وجود اعتماد و بررسی ریشهها و عوامل بسترساز در پیدایش فرهنگ اعتماد در جامعه بیش از پیش احساس میشود. با توجه به مطالب فوق، اعتماد به شهرداری از نوع اعتماد نهادی است و در قالب اعتماد به نظامهای تخصصی قرار میگیرد. از سوی دیگر با عنایت به تغییر و تحولات صورت گرفته در ساختار مدیریتی شهرداری و نیز گستره عملکرد و اقدامات شهرداری تهران در چند سال اخیر، موضوع بررسی اعتماد به عملکرد شهرداری از اهمیت بسیاری برخوردار است تا فعالیتها، خدمات و عملکرد این سازمان را از حیث میزان اعتماد شهروندان تهرانی مطالعه کند. کمالی، افسانه (1379)، مطالعه تطبیقی اعتماد اجتماعی در دو حوزه فرهنگ و سیاست با تأکید بر سازمانهای تخصصی، رساله دکتری جامعه شناسی, دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران. اما باز هم به علت کمبو دبودجه در این زمینه هنوز هم بسیار در این زمینه از دنیا عقب هستیم و افراد تمایل به پیشرفت را از دست می دهند و علم معماران در حد بنا است و در مقیاس وسیع دخالت نمی کنند، یعنی یک شهر یا یک منطقه را با تمامی ویژگیها و خصوصیات اجتماعی، انسانی، اقتصادی، فرهنگی و فیزیکی آن مطالعه نمیکنند و به همین دلیل نمیتوانند در برنامهریزی یا طراحی شهری موفق باشند.

لذا می توان نتیجه گرفت که هر چه میزان اثربخشی عملکرد مدیریت شهری بیشتر باشد، میزان اعتماد شهروندان به مدیریت شهر تهران نیز افزایش مییابد. به نظر او در دو کشور ایتالیا و آلمان غربی، که ما از آنها شواهدی مبنی بر افزایش فوقالعاده اعتماد به یکدیگر داریم، این پدیده پس از یک دوره بهبود اقتصادی سریع رخ داده است (اینگلهارت،1373: 29). این امر نشان میدهد که توسعه اقتصادی که در نتیجه اعتماد و مشارکت مردم در امور حاصل میشود، خود نیز موجب افزایش اعتماد عمومی در میان جامعه میگردد. 4. با عنایت به تجربه موفق مدیریت غیرمتمرکز در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی طی سالهای اخیر، ضمن حمایتهای اعتباری و مالی از مدیران فرهنگی، قدرت جسارت در اقدامات فرهنگی و بروز خلاقیت در آفرینش طرحهای اجتماعی و فرهنگی به آنها داده شود. به اعتقاد محقق اعتماد تسهیلکننده مبادلات در فضای اجتماعی است که هزینه مذاکرات و مبادلات اجتماعی را به حداقل میرساند و عنصر پیشقراردادی و مفهوم حیات اجتماعی است. 5. تنوع و گستردگی مسائل اجتماعی و فرهنگی شهر تهران مستلزم مدیریتی خواهد بود که تحت سلسله مراتب اختیار مدیریت شهری تهران عمل کند (تمرکز در محتوا و پرهیز از موازی کاری) که بدیهی و موجهترین دلیل انتخاب این روش، استفاده بهینه از منابع موجود سایر بخشهای این تشکیلات برای هزینه در بخشهای فرهنگی است.

اعتماد (متغیر وابسته): به لحاظ مفهومی انتظار مثبتی است که دیگران در برابر آن فرصتطلبانه عمل نمیکنند (روسو، 1998) و به لحاظ عملیاتی اعتماد به معنای انتظارات مثبت شهروندان تهرانی از مدیریت شهری تهران است. با نگاهی اجمالی به مدیریت شهری در شهرهای مهم و موفق دنیا درمییابیم که علت اساسی موفقیت مدیریت شهری در سایه توجه همه جانبه و سیستمی به حوزه وظایف شهرداری و با تأکید بر نقش شوراهای محلی ـ منطقهای و شهر میباشد که ماهیت این وظایف عمدتاً برپایه نیازهای شهروندان استوار است. چرا که توجه به نیازهای ثانویه نقش اساسی در بهداشت روانی و رضایتمندی شهروندان از مدیریت شهری و نیز میزان مشارکت در اداره شهر خواهد داشت لذا تمامی فعالیتهایی که به اجرا درمیآیند چنانچه مرتبط با ایجاد آرامش شهروندان و امنیت شهری نباشد ره به جایی نخواهد برد. تخصص، تجربه و مهارت از عواملی است که در بخش خصوصی مورد توجه کارفرماها است.

اثربخشی ( متغیر مستقل): از دیدگاه پیتر دراکر اثربخشی به معنای انجام کار درست است؛ به اعتقاد ریچارد دفت اثربخشی سازمانی درجه یا میزانی است که سازمانها به هدفهای مورد نظر خود نایل میآیند ( زارعی،1385) و به لحاظ عملیاتی در این پژوهش اثربخشی به معنای اثربخشی عملکرد مدیریت شهری تهران است. در این گونه مدیریت هیچگاه پراکندگی و گسست میان سازمانها و نهادهای مرتبط با توسعه شهری با سازمانهای دولت مرکزی وجود ندارد. البته دخالتهای متعددی از طرف دولت مرکزی و بدون هماهنگی با دولت محلی اعمال میشود. بنابراین از آنجا که هر نوع رابطه اجتماعی شهروندان با خرده­نظام­های اجتماعی در هر سطحی و در بین هر گروه یا واحد اجتماعی بدون حداقلی از اعتماد امکان­پذیر نیست، بررسی اعتماد نهادی، به عنوان یک دارایی جمعی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در مدیریت و رهبری، مسئله اعتماد و یا فقدان اعتماد اهمیت بسزایی دارد و از این رو موضوع تحقیقات متعددی قرار گرفته است. بنابراین برای جلوگیری از گسست و کاهش روابط اجتماعی منظم و هدفمند از یکسو و ارتقای روابط مبادله­ای اثربخش شهروندان با خردهنظام­های اجتماعی از قبیل شهرداری از سوی دیگر، مهندسی اعتماد نهادی از اهمیت و ضرورت اجتنابناپذیری برخوردار است تا در فقدان نهادها و مناسبات سنتی، پیوندها و روابط شهروندان با محیط اجتماعی و خردهنظام­های اجتماعی تنظیم گردد.

از آنجا که نظم نوین اجتماعی، روابط اجتماعی را به ورای قلمرو خویشاوندی و خانوادگی و به عبارتی دیگر به سوی نهادها و سازمان­ها جهت­گیری و هدفگیری می­کند، فقدان یا کاهش اعتماد نهادی به عنوان شالوده روابط بین شهروندان با سازمان­ها و نهادها، موجب ناکارآمدی این گونه سازمان­ها از یکسو و عدم تأمین انتظارات و تمایلات نیازی شهروندان از دیگر سو می­شود. شناخت، سازماندهی و تعیین جایگاه نهادها و سازمانهای مرتبط با توسعه شهر، از جمله مسائل مهم مدیریت شهری به شمار میرود. 2. مناطق مختلف با توجه به بافت شهری ـ فرهنگی نسبت به تدوین برنامهها با تشریک مساعی شوراها و انجمنهای محلی و منطقهای شهر در قالب راهبردهای کلی تعیین شده اقدام کنند. 3. سایر اقدامات اجتماعی و فرهنگی که در جهت کاهش بحرانهای اجتماعی و فرهنگی با توجه به بافت منطقه از سوی مدیران اجتماعی مناطق برنامه ریزی و اجرا میشده است، متأسفانه به دلایل عدم وجود حمایتهای مالی و اعتباری مسکوت، و چنانچه فعالیت پراکندهای هم صورت میگیرد به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای اجتماعی روزافزون شهر تهران نیست. شهردار استانبول نماینده حکومت کلانشهر و هماهنگکننده فعالیتهای شهرداریهای مناطق است.

به 4 خوشه تقسیم شد و از هر خوشه یک منطقه به عنوان نماینده خوشه برای نمونهگیری انتخاب گردید. 4- توانمندسازی نیروی انسانی به عنوان اصلی ترین سرمایه مدیریت شهری در ابعاد فردی، گروهی و سازمانی به منظور ارتقاء کارایی، اثربخشی و بهره وری مدیریت شهری در تعامل با شهروندان و نهادهای اجتماعی. از میان صاحب نظران اصلی و عمدتاً جدید اعتماد میتوان به رابرت پاتنام (2000)، فرانسیس فوکویاما (1995)، دیوید هالپرن (2005)، جیمز کلمن (1998)، آنتونی گیدنز (1380) و پیوتر زتومکا (1384و1383) اشاره کرد. مسأله اصلی که در این تحقیق به آن پرداخته میشود اعتماد شهروندان تهرانی به حوزه مدیریت شهری (مدیران و کارکنان شهرداری و عملکرد شهرداری تهران) است. برای آزمون این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است؛ با توجه به مندرجات جدول5 ملاحظه میشود که میان میزان همسویی اهداف مدیریت شهری تهران با نیازهای شهروندان و اعتماد شهروندان به مدیریت شهر تهران رابطه معنادار مثبتی وجود دارد و فرضیه پژوهش در سطح معناداری 0.01 با 99% اطمینان تأیید میشود. همچنین میزان پاسخگویی، میزان اثربخشی عملکرد و میزان همسویی اهداف مدیریت شهری تهران با نیازهای شهروندان چقدر است؟ تحلیل رگرسیون چند­متغیری به شیوه گامبهگام نشان می­دهد که اثربخشی عملکرد مدیریت شهری تهران 25% واریانس میزان اعتماد شهروندان به مدیریت شهری تهران را پیش­بینی می­کند؛ دیگر متغیرهای پیش­بینیکننده عبارتند از: پاسخگویی مدیریت شهری تهران، سن شهروندان، میزان درآمد شهروندان و همسویی اهداف مدیریت شهری تهران با نیازهای شهروندان؛ که در مجموع 31% واریانس میزان اعتماد شهروندان را تبیین می­کنند.

همچنین در بررسی متغیرهای وابسته پژوهش، نتایج به دست آمده نشانگر آن است که میزان پاسخگویی مدیریت شهری تهران، با توجه به میانگین 65/2 در شاخصهای مورد سنجش (طیف7/2-1)، ضعیف است؛ میزان اثربخشی عملکرد مدیریت شهری تهران با توجه به میانگین 98/2 در شاخصهای مورد سنجش (طیف5/3-8/2) متوسط است و میزان همسویی اهداف مدیریت شهری تهران با نیازهای شهروندان تهرانی، با توجه به میانگین 14/3 در شاخصهای مورد سنجش (طیف5/3-8/2)، متوسط است. لذا میتوان نتیجه گرفت که هر چه میزان پاسخگویی مدیریت شهری بیشتر باشد، میزان اعتماد شهروندان به مدیریت شهر تهران نیز افزایش مییابد. با توجه به مواردی که آموزش می بینند میتوانند برنامههای در سطوح شهری و روستایی طراحی کنند و همچنین در فرایند شهرسازی وظیفه خود را انجام دهد. اگر مهندس شهرسازی در بخش دولتی استخدام شود به او مطابق با قانون مدیریت خدمات کشوری حقوق می دهند و اگر در بخش خصوصی باشد چون شرایط کمی متفاوت است این مهندسان درآمدهای مختلفی بدست میاورند. مهندس شهرسازی که خودش شرکت مهندسی مشاور تاسیس می کند، با توجه به کیفیت خدمات، تعداد مشتریان و میزان فعالیتی که دارد پول در میاورد. با تأسیس سازمان فرهنگی و هنری و واگذاری مراکز فرهنگی اعم از کتابخانه، نگارخانه، فرهنگسراها و خانههای فرهنگ از سال 76 به سازمان فوق که با هدف توسعه و گسترش اینگونه مراکز از لحاظ کمی و کیفی صورت گرفته است نه تنها هدف مورد انتظار ـ که ایجاد یک مرکز فرهنگی در هر محله بود ـ بدلایل عدیده محقق نشد، بلکه توسعه و تحول کیفی نیز در بهرهبرداری بهینه از این مراکز به وجود نیامد.

این افراد میتوانند امیدوار باشند که در بخش دولتی، در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، شهرداری ها، وزارت کشور، استانداری ها و سایر ارگان های وابسته به وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی مشغول به کار شوند. همچنین مشارکت اجتماعی بعنوان نوعی کنش متقابل اجتماعی است که کارکرد آن در زندگی اجتماعی و شهری انسجام قواعد و هنجارهای اجتماعی است. لذا مشارکت دادن شهروندان در اداره شهر با اجرای طرحهایی چون «انجمن شورایاری» و «جوانیار شهر» که خطوط کلی آن در حال اجرا شدن است از اقدامات ضروری در بهبود مدیریت شهری و ارتباط سازمان یافته شهرداری با شهروندان تلقی میشود. در رویکردهای جدید جامعهشناختی، متغیرهای نرم به جای متغیرهای سخت و مبتنی بر سود و زیان، عقلانیت و معادله قرار گرفتهاند، چنان که از اجتماعات امروزی به عنوان اجتماعات اخلاقی نام میبرند. لازم به ذکر است دیدگاه شهروندان تهرانی به اثربخش بودن حوزه حمل و نقل و ترافیک مهر تأییدی است بر انتخاب شهر تهران، به عنوان یکی از ده کلان شهر برتر دنیا، در زمینه ارتقای کیفیت زندگی شهروندان بهویژه در حوزه حمل و نقل و خدمات شهری که در دهمین کنگره جهانی متروپلیس در سال 2011 اعلام و جایزه ویژه آن به شهرداری تهران اعطا گردید.

از آنجایی که شهروند مداری نقطه محوری مدیریت مطلوب شهری قلمداد میگردد، بدینمنظور شهر باید در مقیاس انسانی ساخته شود و این مقیاس در همه وجوه زندگی رعایت شود. رشته شهرسازی تخصصی و میان رشته ای است و در زمینه های مختلف مثل شهر و منطقه از یک طرف و طراحی فنی و انسانی و محیطی از طرف دیگر در ارتباط است. مهندسان شهرسازی در ساماندهی بهبود فضای زندگی میتواند نقش پررنگی داشته باشند و با ارائه راهکارهای مختلف و طرح های مختلف در زمینه های مدیریت و برنامهریزی فضاها میتوانند شرکت کنند. برای اینکه کشور ایران بتواند در سطح جهانی پیشرفت کند به تعداد افراد زیادی در این زمینه نیاز دارد و باید در این زمینه سرمایه گذاری هایش را بیشتر کند. که این ضریب با استفاده از نرم افزار SPSS سنجیده شد و از آنجا که ضریب آلفا با استفاده از فرمول از حد استاندارد (7/0) بیشتر به دست آمده است، یعنی عدد 92%، نشانگر پایایی ابزار اندازهگیری است.

2. طرح شهردار مدرسه که با هدف آشنایی نوجوانان و جوانان با فرهنگ شهرنشینی و زندگی شهری و شخصیت بخشیدن به دانشآموزان با ایفای نقشهایی چون «شهردار» در مدارس راهنمایی و با هماهنگی آموزش و پرورش شهر تهران در 20 منطقه تهران بزرگ اجرا میشده است، متوقف شد. وقتی از ثبات نظام اجتماعی و پایداری فرهنگ ارتباط سخن میگوییم به این معنا نیست که تغییر اجتماعی یا حتی تحول اجتماعی نباید صورت پذیرد، چرا که« تغییر اجتماعی با اعتماد سازگار است، ولی فقط وقتی این تغییرات به صورت تدریجی، سامانمند، قابل پیشبینی و با آهنگ آرام و جهت ثابت انجام گیرند، اعتماد در جامعه باقی خواهد ماند»؛ شرط سوم برای پیدایش فرهنگ اعتماد شفافیت سازمان اجتماعی و نقطه مقابل آن پنهانکاری شایع و فراگیر در سازمان است. نتایج حاکی از آن است که میزان اعتماد شهروندان به مدیریت شهری تهران، با توجه به میانگین کمتر از 7/2 در هریک از شاخصهای مورد سنجش (طیف7/2-1)، در سطحی پایینتر از میانگین قرار دارد. روش پژوهش حاضر پیمایشی توصیفی- تبیینی و تکنیک گردآوری دادههای مورد نیاز پرسشنامه بوده است.

برای تعیین تعداد نمونه مورد نیاز برای برآورد پارامتر مورد نظر باید میزان اشتباه مجاز در برآورد پارامتر را در نظر گرفت. مقدار اشتباه مجاز (d) معمولاً به صورت تفاوت میان پارامتر و برآورد آن بیان میشود. با توجه به تفاوت مهندسان شهرسازی درآمدهای آنها هم با هم فرق دارد. دانشجویان رشته شهرسازی با مفاهیمی مثل روانشناسی رنگ ها هم باید آشنا باشند و همینطور با مفاهیم و اصول کار نقشه برداری، رسم فنی، پرسپکتیو، ریاضی، انسانی، مدل سازی و غیره آشنا باشد. فرضیه چهارم: «بین همسویی اهداف مدیریت شهری تهران با نیازهای شهروندان و اعتماد شهروندان نسبت به مدیریت شهری تهران رابطه معناداری وجود دارد. همسویی (متغیر مستقل): همسویی از نظر لغوی به معنای همجهت بودن و همراستا بودن است (فرهنگ معین،1345) و به لحاظ عملیاتی در این پژوهش همسویی به معنای همسو و همجهت بودن اهداف مدیریت شهری تهران با نیازهای شهروندان است. 2- حفظ و ارتقای مدیریت مشارکتی، ایجاد فضای تصمیمگیری مبتنی بر اطلاعات در سطوح مبانی و عملیاتی مدیریت شهری و استفاده بهینه و مدبرانه از گزارشها و اطلاعات مردمی به منظور حفظ و ارتقای اثربخشی عملکرد مدیریت شهری.

همچنین نظارت دقیق بر انجام فعالیتها و وظایف سایر دستگاههای دولتی مرتبط با توسعه شهر را نیز بر عهده دارد. پرسشنامه نیز حضوری و با مراجعه به افراد بالای 18 سال تکمیل گردیده است. جمعیت آماری تحقیق شامل شهروندان بالای 18 سال ساکن در شهر تهران است. در بررسی مدت زمان اسکان مشخص گردید 2/42% شهروندان تهرانی سابقه کمتر از 5 سال اسکان را دارند. با توجه به آمارهای به دست آمده، اثربخشترین حوزه فعالیت شهرداری تهران در پنج سال اخیر از دیدگاه شهروندان تهرانی با فراوانی 128 (32 درصد) مربوط به حوزه خدمات شهری است و پس از آن حوزه حمل و نقل و ترافیک با 8/25 درصد در جایگاه دوم قرار دارد. بنابراین مدیریت شهری تهران برای اِعمال مدیریتی کاراتر و منسجمتر نیازمند فضای اعتماد و پیوندهای قوی بین شهروندان و شهرداری میباشد و برای همین منظور آگاهی از میزان اعتماد شهروندان نسبت به مدیریت شهری تهران اجتنابناپذیر است. برای آزمون این فرضیه از ضریب پیوستگی اتا استفاده شده است؛ با توجه به مندرجات جدول 6 ملاحظه میشود که بین وضعیت اشتغال شهروندان و میزان اعتماد شهروندان به مدیریت شهری تهران رابطه وجود ندارد و در نتیجه فرضیه نهم پژوهش (H1) رد میشود. که از جامعهشناسان معاصر است معتقد است که توجه به اعتماد اجتماعی ایده جدیدی نیست، بلکه یک جریان فکری چندین قرنی است.

شهر در یک مفهوم عام مساوی است با انسان با تعاملات اجتماعی و صنایع و مراکز «انسان ساخت» در یک جغرافیای طبیعی. اعتماد: اعتماد در فرهنگ انگلیسی آکسفورد« اتکا یا اطمینان به نوعی کیفیت یا صفت یک شخص یا یک چیز یا اطمینان به حقیقت یک گفته» توصیف میشود. فرضیه هشتم: «بین وضعیت تأهل و اعتماد شهروندان نسبت به مدیریت شهری تهران رابطه معناداری وجود دارد». فرضیه دهم: «بین میزان درآمد شهروندان و اعتماد شهروندان نسبت به مدیریت شهری تهران رابطه معناداری وجود دارد». فرضیه دوازدهم: «بین ثبات مسکن شهروندان و اعتماد شهروندان نسبت به مدیریت شهری تهران رابطه معناداری وجود دارد». بنابراین فرضیه پژوهش در سطح معناداری 0.01 با 99% اطمینان تأیید میشود. 12. فعالیت گروهی با سایر تخصصها در پروژه های گوناگون. 3. مصوبات لازم برای تثبیت جایگاه حوزه معاونت اجتماعی و فرهنگی در تشکیلات شهرداری تهران در تمامی زمینهها تدوین شود. 3- اعتماد شاخص مسلم سرمایه اجتماعی و فرهنگی است.

توسط رابرت کیوساکی

رابرت کیوساکی